طرفداران نظریه آشوب بر این باورند که میان الگوهای تصادفی»رفتار ظاهرا پدیدههای مختلف ـ از سیستم هواشناسی گرفته تا سازمانها و بازارهای بورس ـ و ساحت سیاست و اجتماع نوعی نظم وجود دارد )نیکوکار و قربانیزاده، 1384 :14 .)
جیمز روزنا از واضعان نظریه آشوب در علوم سیاسی از چند مفهوم اساسی برای تشریح نظامی آشوبناک و دلایل این آشوب استفاده می کند. در میان مفاهیمی که او به کار میبرد، گسترش فناوری های ارتباطات، تغییر در مهارتهای تحلیلی افراد، افزایشو تعدد گروهها و خرده گروه ها، کاهش اقتدار رهبران گروه های سیاسی ـ اجتماعی و تعدد نقشهای افراد، برجسته تر از سایر مفاهیم هستند. به باور روزنا، کنش و واکنش این متغیرها در تعامل با هم موجب شکلگیری نظمی درون بی نظمی در جهان کنونی می شود.
در حقیقت روزنا با برشمردن این عوامل، پارامترهای مؤثر در شکل گیری سیستم سیاسی پیچیده و آشوب ناک را مطرح میکند که جمع شدن آنها روی هم به ساختاری منتهی با آشوب ختم میشود. یکی از مهمترین مفاهیم به کاررفته در نظریه آشوب، اثر پروانه ای است که به خوبی می تواند نقش عوامل کوتاه مدت در بروز تحولات ً آشوبناک را تبیین کند.
لورنز، دانشمند هواشناس که اثر پروانه ای را بزرگ و احتمالا مطرح کرد، میگفت: »ممکن است بر اثر بال زدن یک پروانه در برزیل در پکن طوفانی برپا شود«. می توان اثر پروانه ای را که سنگ بنای نظریه آشوب در ریاضی و فیزیک است، به طور خلاصه این گونه بیان کرد که رخدادهای کوچک می توانند تأثیرات بسیار گسترده ای داشته باشند. اثر پروانه ای به این معناست که تغییر جزئی در شرایط اولیه می تواند به نتایج وسیع و پیش بینی نشده در ستاده های سیستم منجر شود. می توان این گزاره را سنگ بنای تئوری آشوب دانست (جیسون، 1996 )
در نظریه آشوب یا بی نظمی، اعتقاد بر آن است که در تمام پدیده ها، نقاطی وجود دارند که تغییری اندک در آنها سبب تغییرات عظیم خواهد شد و در این رابطه سیستمهای اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و سازمانی همچون سیستم ّ های جوی از اثر پروانه ای برخوردارند و تحلیلگران باید با آگاهی از این نکته مهم به تحلیل و تنظیم مسائل مربوط بپردازند (الوانی، 1387 :43 .)
به نظر میرسد در ساختار ژئوپلیتیک و رقابتهای ژئوپلیتیک پایه، بتوان ِ از مفاهیم این نظریه به منظور تحلیل و تبیین علل بروز بحرانهای ژئوپلیتیک بهره جست.
علی راثی دکترای ژئوپلتیک