امکان سنجی کاهش آلایندگی و ملاحظات زیست‌محیطی در سواحل جنوبی ایران
سواحل جنوبی ایران، شامل سواحل استان‌های خوزستان، بوشهر، هرمزگان و بخش‌هایی از سیستان و بلوچستان، به‌واسطه موقعیت استراتژیک در مجاورت خلیج فارس و دریای عمان، نقش حیاتی در اقتصاد، انرژی، تجارت دریایی و نیز تنوع زیستی کشور ایفا می‌کنند. اما این پهنه حساس زیست‌محیطی در دهه‌های اخیر با تهدیدات فزاینده‌ای مواجه بوده است که ناشی از توسعه نامتوازن، بهره‌برداری غیراصولی از منابع، و فقدان رویکرد جامع زیست‌محیطی است. در این زمینه، چند پروژه مهم و راهبردی به‌منظور کاهش آلایندگی‌ها و بهبود پایداری زیست‌محیطی در این سواحل تعریف و اجرا شده‌اند که در ادامه تحلیل می‌شوند.۱. طرح پالایش پساب‌های صنعتی و نفتی در مناطق بندریبندرهای بزرگ جنوبی همچون بندرعباس، خارک، عسلویه و ماهشهر به‌عنوان کانون‌های پتروشیمی و صادرات نفتی، منشأ حجم انبوهی از پساب‌های سمی و پسماندهای صنعتی هستند. پروژه‌هایی که در این زمینه تعریف شده‌اند عبارتند از:احداث تصفیه‌خانه پساب مجتمع‌های پتروشیمی عسلویه (فاز ۱ و ۲): با هدف حذف فلزات سنگین، هیدروکربن‌های معلق و ترکیبات سمی پیش از ورود به دریا.
پروژه مدیریت جامع آب در بندر شهید رجایی: کاهش آلایندگی ناشی از شست‌وشوی کشتی‌ها، روغن‌ها و زباله‌های بندری از طریق ایجاد حوضچه‌های تصفیه و بازیافت.

پرورش ماهی در قفس یکی از راهکارهای نوین و راهبردی برای افزایش تولید آبزیان بدون تخریب منابع طبیعی دریایی است که در سال‌های اخیر به‌ویژه در سواحل جنوبی ایران، از جمله استان‌های هرمزگان، بوشهر و سیستان‌و‌بلوچستان مورد توجه قرار گرفته است. این روش که مبتنی بر استفاده از قفس‌های شناور در دریا جهت پرورش گونه‌هایی چون سی‌باس آسیایی، شانک، هامور و سرخو است، در مقایسه با صید سنتی، بهره‌وری بالاتر، کنترل‌پذیری بیشتر و پایداری محیطی بهتری دارد.

از منظر جغرافیایی، سایت‌های اصلی پرورش ماهی در قفس در نقاطی مانند بندر مقام، چارک، جزیره قشم، بندر دیر، کنگان، پارسیان، چابهار و کنارک مستقر شده‌اند. این مناطق با برخورداری از آب‌های عمیق و با جریان ملایم، شوری مناسب، و دسترسی به زیرساخت‌های حمل‌ونقل، برای توسعه قفس‌های پرورشی بسیار مستعد هستند. افزون بر سواحل جنوبی، دریاچه سد دز، کارون و برخی مخازن آبی در شمال کشور نیز برای اجرای این طرح‌ها در مقیاس محدودتر در نظر گرفته شده‌اند.

سایت پرورش میگو در منطقه شیف بوشهر، یکی از پروژه‌های مهم آبزی‌پروری در استان بوشهر و از نقاط شاخص توسعه ساحلی در جنوب کشور محسوب می‌شود. جزیره شیف که در شمال غربی شهر بوشهر و در حاشیه خور سلطانی قرار دارد، با دارا بودن شرایط اکولوژیکی مناسب، جزر و مد منظم، شوری قابل‌قبول و منابع آبی طبیعی، به‌عنوان محیطی ایده‌آل برای پرورش میگو در نوار ساحلی جنوب انتخاب شده است. این منطقه در دهه گذشته، از طریق سیاست‌های حمایتگرانه شیلات و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، به تدریج به قطب پرورش میگوی بوشهر تبدیل شده است.

سرمایه‌گذاری صورت‌گرفته در سایت پرورش میگوی شیف عمدتاً در قالب تسهیلات دولتی، سرمایه بخش خصوصی و طرح‌های مشارکتی بوده و طبق گزارش‌های منتشرشده از سوی اداره‌کل شیلات بوشهر، تاکنون بیش از ۵۰۰ میلیارد ریال در این منطقه سرمایه‌گذاری مستقیم انجام شده است. این سرمایه‌گذاری‌ها عمدتاً در زیرساخت‌های حوضچه‌های پرور

اقتصاددریا محوربه‌عنوان یکی از ارکان نوظهور و راهبردی توسعه ملی، مستلزم رویکردی جامع، داده‌محور و پایدار در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی است. در این راستا، یکی از مهم‌ترین پیش‌نیازهای تحقق توسعه دریاپایه، استقرار «نظام حسابداری اقماری اقتصاد دریا‌محور» است. چنین نظامی به‌عنوان زیرسیستمی از حساب‌های ملی، قادر است سهم واقعی بخش‌های مختلف مرتبط با دریا (از جمله صید و آبزی‌پروری، حمل‌ونقل دریایی، انرژی‌های فراساحل، گردشگری دریایی، تجارت بندری، صنایع دریایی، و خدمات دریامحور) را از تولید ناخالص داخلی (GDP) به‌دقت برآورد کرده و مبنای تصمیم‌گیری علمی و اثربخش را فراهم سازد.

تحلیل نقش صنایع پتروشیمی و پالایشگاهی در شکل‌گیری خوشه‌های صنعتی در منطقه مکران: الزامات راهبردی برای تکمیل زنجیره تأمین

علی راثی،توسعه در یا محور

در سال‌های اخیر، منطقه مکران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کانون‌های توسعه‌محور در راهبردهای ملی جمهوری اسلامی ایران مورد توجه قرار گرفته و نقش صنایع پالایشگاهی و پتروشیمیایی در این روند به‌طور خاص برجسته شده است. در چارچوب سیاست‌های کلان توسعه جنوب شرق کشور، احداث و راه‌اندازی پالایشگاه‌ها و مجتمع‌های پتروشیمی در سواحل مکران نه‌تنها با هدف تأمین انرژی و فرآورده‌های صادراتی دنبال می‌شود، بلکه به‌عنوان پیشران توسعه خوشه‌های صنعتی و تکمیل زنجیره تأمین در منطقه نیز تلقی می‌گردد. خوشه‌های صنعتی به‌عنوان شبکه‌ای از واحدهای تولیدی، خدماتی و پشتیبانی که در تعامل با یکدیگر و با اتکا به یک هسته اصلی توسعه می‌یابند، در مناطق کم‌برخوردار می‌توانند موجب خلق ارزش افزوده بالا، اشتغال پایدار و کاهش شکاف‌های توسعه‌ای شوند (صنایع، ۱۴۰۰: ۸۳).

در این میان، نقش صنایع پالایشگاهی و پتروشیمی فعال یا در حال احداث، از جمله پالایشگاه نفت سنگین جاسک، مجتمع پتروشیمی مکران، و پروژه‌های زنجیره‌ای پایین‌دستی در منطقه چابهار، قابل‌توجه است. این واحدها با ظرفیت بالای جذب سرمایه، اشتغال‌زایی مستقیم و غیرمستقیم، و وابستگی متقابل به زیرساخت‌ها، به هسته‌ای برای شکل‌گیری زنجیره‌ای از صنایع پایین‌دستی تبدیل شده‌اند که شامل صنایع تولید پلیمر، قیر، کود شیمیایی، روغن‌های صنعتی، و خدمات لجستیکی می‌شود. ایجاد این زنجیره‌ها نه‌تنها بهره‌وری انرژی را افزایش می‌دهد، بلکه هزینه‌های تولید و حمل‌ونقل را کاهش داده و امکان تولید صادرات‌محور را فراهم می‌سازد (دهقان‌نژاد، ۱۳۹۹: ۱۲۷).

تحلیل حقوقی بسترهای قانونی بندنخست سیاست‌های کلی توسعه دریا‌محور با تأکید بر آمایش سرزمین و بهره‌وری

بند اول سیاست‌های کلی توسعه دریا‌محور، که در سال ۱۴۰۲ از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شد، یکی از کلیدی‌ترین مفاد این سیاست‌ها به‌شمار می‌رود. در این بند آمده است: «تحقق توسعه دریا‌محور به‌عنوان یکی از ارکان پیشرفت کشور با رویکرد آمایش سرزمین و ارتقای بهره‌وری.» این جمله دربردارنده سه محور راهبردی است: نخست، پذیرش توسعه دریا‌محور به‌عنوان یکی از پایه‌های پیشرفت کشور؛ دوم، لزوم هماهنگی این توسعه با اصول آمایش سرزمین؛ و سوم، تأکید بر بهره‌وری به‌جای صرف گسترش کمی. بررسی پیوسته و تحلیلی مواد قانونی موجود در چارچوب این بند، نشان می‌دهد که علی‌رغم پراکندگی مقررات، بسترهای حقوقی نسبتاً متنوعی برای تحقق این رویکرد فراهم شده‌است.

نخستین و مهم‌ترین بستر قانونی در این خصوص، قوانین برنامه‌های توسعه‌ای پنج‌ساله جمهوری اسلامی ایران به‌ویژه برنامه ششم و هفتم است. در ماده ۲۶ قانون برنامه ششم توسعه (۱۳۹۶–۱۴۰۰) تأکید شده که سیاست‌های آمایش سرزمین باید مبنای برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای قرار گیرند. همین اصل در برنامه هفتم توسعه نیز، اگرچه در قالب فصولی غیرمستقیم و پراکنده، مجدداً مطرح شده‌است. در این چارچوب، توسعه مناطق دارای مزیت نسبی به‌ویژه مناطق مرزی و ساحلی از جمله سواحل جنوب کشور، به‌عنوان راهبردی برای تحقق عدالت فضایی، اشتغال‌زایی و توسعه پایدار در اسناد برنامه‌ای مورد توجه قرار گرفته است. از سوی دیگر، ماده ۱۱۲ برنامه ششم توسعه، به‌طور خاص به توسعه سواحل مکران اختصاص دارد و دولت را موظف به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، ارتقاء توان سکونتی و بهره‌برداری بهینه از این نواحی کرده‌است؛ موضوعی که در تقویت نگاه دریا‌محور نقش اساسی دارد.

علی راثی؛توسعه دریا محور
جنوب شرق ایران به‌ویژه سواحل مکران، دربرگیرنده ظرفیت‌های متنوع اقتصادی، جغرافیایی و ژئوپلیتیکی است که در دهه‌های اخیر مورد توجه سیاست‌گذاران توسعه ملی قرار گرفته است. با این‌ حال، این منطقه همچنان از نظر شاخص‌های توسعه انسانی، زیرساخت‌های عمومی و انسجام اجتماعی با چالش‌های جدی مواجه است. در چنین بستری، خوشه‌های صنعتی می‌توانند به‌عنوان یکی از ابزارهای راهبردی تحول اجتماعی عمل کنند، مشروط بر آن‌که توسعه آن‌ها نه‌تنها از منظر اقتصادی، بلکه در پیوند با ابعاد اجتماعی و انسانی منطقه طراحی شود.

خوشه‌های صنعتی در تعریف کلاسیک خود به تمرکز جغرافیایی بنگاه‌های هم‌صنف، نهادهای فناورانه، مراکز آموزشی و تأمین‌کنندگان اطلاق می‌شوند که در تعامل با یکدیگر موجبات ارتقاء بهره‌وری، نوآوری و رقابت‌پذیری را فراهم می‌سازند. با این‌ حال، در مناطق کم‌برخورداری همچون جنوب شرق ایران، کارکرد خوشه‌ها صرفاً به شاخص‌های اقتصادی محدود نمی‌شود؛ بلکه آن‌ها می‌توانند به‌مثابه مکانیزم‌های نهادی برای بازتوزیع عادلانه فرصت‌ها، کاهش نابرابری‌های ساختاری، و تقویت انسجام اجتماعی ایفای نقش کنند. ظرفیت بالقوه‌ای که در جنوب شرق برای توسعه خوشه‌های بومی‌گرا وجود دارد، از مزیت‌های طبیعی مانند شیلات، کشاورزی شورپسند، معادن، انرژی‌های تجدیدپذیر، و لجستیک ساحلی نشأت می‌گیرد. چنانچه این خوشه‌ها در تعامل با نهادهای محلی و با بهره‌گیری از نیروی انسانی بومی سازماندهی شوند، امکان افزایش تاب‌آوری اقتصادی و اجتماعی جامعه محلی فراهم خواهد شد.

علی راثی؛توسعه دریامحور
پتروپالایشگاه بزرگ جاسک یکی از پروژه‌های راهبردی در چارچوب توسعه منطقه‌ای سواحل مکران به‌شمار می‌رود که نقش آن فراتر از یک واحد صنعتی صرف بوده و بر بسیاری از مؤلفه‌های اقتصادی، اجتماعی و ژئوپلیتیکی منطقه جنوب شرق ایران تأثیر مستقیم خواهد داشت. این پروژه، بخشی از برنامه کلان جمهوری اسلامی ایران برای ایجاد تنوع در مبادی صادراتی نفت و فاصله‌گیری از وابستگی صرف به تنگه هرمز است. آغاز عملیات اجرایی آن از سال ۱۳۹۹ در محدوده‌ای ساحلی در شرق استان هرمزگان و مجاورت با منطقه ویژه اقتصادی و بندری جاسک صورت گرفته و طبق برنامه‌ریزی رسمی، فاز نخست بهره‌برداری آن تا پایان سال ۱۴۰۵ هدف‌گذاری شده است.
از منظر محلی، احداث این پالایشگاه تحول عمده‌ای در ساختار اقتصادی شهرستان جاسک و مناطق همجوار پدید آورده است. ورود حجم گسترده‌ای از نیروی انسانی، تجهیزات و سرمایه به منطقه، منجر به رشد محسوس فعالیت‌های ساختمانی، خدماتی، حمل‌ونقل و بازارهای محلی شده و زمینه اشتغال مستقیم هزاران نفر رافراهم‌آورده است

تحلیل نقش صنایع پتروشیمی و پالایشگاهی در شکل‌گیری خوشه‌های صنعتی در منطقه مکران: الزامات راهبردی برای تکمیل زنجیره تأمین

علی راثی،توسعه در یا محور

در سال‌های اخیر، منطقه مکران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کانون‌های توسعه‌محور در راهبردهای ملی جمهوری اسلامی ایران مورد توجه قرار گرفته و نقش صنایع پالایشگاهی و پتروشیمیایی در این روند به‌طور خاص برجسته شده است. در چارچوب سیاست‌های کلان توسعه جنوب شرق کشور، احداث و راه‌اندازی پالایشگاه‌ها و مجتمع‌های پتروشیمی در سواحل مکران نه‌تنها با هدف تأمین انرژی و فرآورده‌های صادراتی دنبال می‌شود، بلکه به‌عنوان پیشران توسعه خوشه‌های صنعتی و تکمیل زنجیره تأمین در منطقه نیز تلقی می‌گردد. خوشه‌های صنعتی به‌عنوان شبکه‌ای از واحدهای تولیدی، خدماتی و پشتیبانی که در تعامل با یکدیگر و با اتکا به یک هسته اصلی توسعه می‌یابند، در مناطق کم‌برخوردار می‌توانند موجب خلق ارزش افزوده بالا، اشتغال پایدار و کاهش شکاف‌های توسعه‌ای شوند (صنایع، ۱۴۰۰: ۸۳).

در این میان، نقش صنایع پالایشگاهی و پتروشیمی فعال یا در حال احداث، از جمله پالایشگاه نفت سنگین جاسک، مجتمع پتروشیمی مکران، و پروژه‌های زنجیره‌ای پایین‌دستی در منطقه چابهار، قابل‌توجه است. این واحدها با ظرفیت بالای جذب سرمایه، اشتغال‌زایی مستقیم و غیرمستقیم، و وابستگی متقابل به زیرساخت‌ها، به هسته‌ای برای شکل‌گیری زنجیره‌ای از صنایع پایین‌دستی تبدیل شده‌اند که شامل صنایع تولید پلیمر، قیر، کود شیمیایی، روغن‌های صنعتی، و خدمات لجستیکی می‌شود. ایجاد این زنجیره‌ها نه‌تنها بهره‌وری انرژی را افزایش می‌دهد، بلکه هزینه‌های تولید و حمل‌ونقل را کاهش داده و امکان تولید صادرات‌محور را فراهم می‌سازد (دهقان‌نژاد، ۱۳۹۹: ۱۲۷).

علی راثی؛توسعه دریا محور
سواحل مکران در جنوب شرق ایران، از بندر جاسک در استان هرمزگان تا بندر گواتر در استان سیستان و بلوچستان، یکی از راهبردی‌ترین مناطق کشور از نظر ژئوپلتیکی، اقتصادی و زیست‌محیطی به‌شمار می‌رود. در این منطقه، طرح «کشت و صنعت مکران» عمدتاً در حوزه شرق چابهار، محدوده دشتیاری، پلان و نگور در حال اجراست؛ محدوده‌ای با اقلیمی گرم، نیمه‌خشک و با پتانسیل بالای دسترسی به آب‌های آزاد، خورشید و زمین‌های هموار.

این طرح با هدف ایجاد یک زنجیره کشاورزی–صنعتی پایدار، بر پایه بهره‌گیری از فناوری‌های نوین آبیاری، گلخانه‌ای و ماشین‌آلات مکانیزه، طراحی شده است. محدوده اختصاص‌یافته به این پروژه در فازهای نخستین بالغ بر ۵۰ هزار هکتار اراضی مستعد است که به‌تدریج به زیر کشت رفته‌اند. محصولات عمده شامل گونه‌های گرمسیری مانند موز، پاپایا، انبه، گواوا و نارگیل، در کنار محصولات زراعی همچون ذرت و سورگوم هستند. همچنین در برخی بخش‌ها کشت گیاهان دارویی و علوفه‌ای نیز در دستور کار قرار گرفته است.

صید ترال در دریای عمان و خلیج فارس: ضرورت‌های تأمین خوراک آبزیان و چالش‌های توسعه‌ای

صید ترال (کف‌روب)، یکی از روش‌های صنعتی و پُربازده برای صید گونه‌های کف‌زی مانند میگو، ماهی مرکب، ساردین و ماهی‌های ریزپیکر است که به‌ویژه در تأمین خوراک آبزیان پرورشی اهمیت بالایی یافته است. این شیوه عمدتاً در سواحل دریای عمان (از چابهار تا جاسک) و بخش‌هایی از خلیج فارس (نظیر بندرعباس، لنگه، سیریک و میناب) رایج شده و به‌دلیل تمرکز آن بر گونه‌های غیرقابل‌مصرف مستقیم انسانی یا کم‌ارزش اقتصادی، در زنجیره تأمین غذای ماهیان پرورشی نقش کلیدی دارد. در سال‌های اخیر، این فعالیت برای تأمین پودر ماهی، به‌ویژه در صنعت پرورش میگو و ماهی در قفس، توسعه یافته است.

از منظر جغرافیایی، محدوده‌های اصلی فعالیت ترالرها، مناطق فراساحلی شرق و جنوب استان هرمزگان و سواحل استان سیستان‌وبلوچستان است. در این مناطق، شرایط بستر دریا، دمای آب، ترکیب گونه‌ای و نزدیکی به بنادر صیادی مناسب، امکان صید صنعتی با شناورهای مجهز به تور ترال را فراهم ساخته است. بنادری نظیر کنارک، بریس، کوهستک، جاسک، بندر سورو و بندرعباس به‌عنوان مراکز پشتیبانی عملیات ترال محسوب می‌شوند.

آسیب‌پذیری‌ها، چالش‌های ایمنی بندر شهید رجایی

بندر شهید رجایی، با وجود جایگاه راهبردی و اقتصادی برجسته، با مجموعه‌ای از آسیب‌پذیری‌های مهم مواجه است که می‌توانند کارکردهای حیاتی آن را در معرض تهدیدات جدی قرار دهند. نخستین و بارزترین چالش، ضعف‌های ساختاری و مدیریتی در زمینه ایمنی و استانداردهای نگهداری کالاهای خطرناک است. انفجارهای رخ داده در تیرماه ۱۳۹۹ نمونه‌ای تلخ از این واقعیت بود که عدم رعایت پروتکل‌های ایمنی، ضعف در نظارت مستمر و نبود سامانه‌های هشداردهنده پیشرفته، می‌تواند به فجایعی منجر شود که خسارات مالی و جانی گسترده برجای بگذارد (ایسنا، ۱۳۹۹).

نویسنده علی راثی

چکیده
جنوب ایران با بهره‌مندی از سواحل گسترده در دریای عمان و خلیج فارس، از موقعیتی ژئوپلیتیکی و اقتصادی بی‌نظیر در سطح منطقه برخوردار است. این ناحیه با وجود برخورداری از منابع طبیعی، موقعیت ترانزیتی ممتاز و دسترسی مستقیم به آب‌های آزاد، هنوز نتوانسته به‌طور کامل از ظرفیت‌های خود برای توسعه پایدار و ایجاد تاب‌آوری در برابر فشارهای رقابتی منطقه‌ای بهره‌برداری کند. با توجه به افزایش حضور قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در پهنه‌های آبی پیرامونی، توسعه کسب‌وکارهای دریایی می‌تواند به‌مثابه راهبردی چندبُعدی برای تقویت بنیه اقتصادی، تثبیت جمعیتی، و ارتقای قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران عمل کند. مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی–تحلیلی و بهره‌گیری از منابع معتبر فارسی و بین‌المللی، به واکاوی زمینه‌ها، چالش‌ها و راهبردهای توسعه اقتصاد دریا محور در جنوب کشور پرداخته و بر نقش آن در ارتقای تاب‌آوری ملی تأکید دارد. یافته‌ها نشان می‌دهد که توسعه کسب‌وکارهای دریایی، تنها در پرتو سیاست‌گذاری هوشمندانه، سرمایه‌گذاری هدفمند و تعامل مؤثر بین دولت، بخش خصوصی و جامعه محلی، به راهبردی کارآمد در برابر رقابت‌های منطقه‌ای بدل خواهد شد.

واژگان کلیدی:تاب‌آوری، توسعه دریا محور، رقابت منطقه‌ای، اقتصاد دریایی، سواحل جنوب ایران

روندها و راهکارهای حفاظت از اکوسیستم دریایی ایران در سواحل جنوبی
علی راثی ؛توسعه دریا محور
اکوسیستم‌های دریایی در سواحل جنوبی ایران، شامل آب‌های خلیج فارس و دریای عمان، از زیست‌گاه‌های حساس، متنوع و ارزشمند کشور به شمار می‌روند که نقش زیربنایی در امنیت غذایی، توسعه اقتصادی، تاب‌آوری اقلیمی و پایداری زیست‌محیطی دارند. این اکوسیستم‌ها زیستگاه گونه‌های متعدد آبزی، گیاهی، مرجانی و پرندگان مهاجر هستند و هم‌زمان بستری برای فعالیت‌های اقتصادی گسترده مانند شیلات، حمل‌ونقل دریایی، صنایع پتروشیمی، انرژی و گردشگری به شمار می‌روند. با وجود این اهمیت، روندهای موجود در بهره‌برداری و مدیریت منابع دریایی کشور، به‌ویژه در مناطق جنوبی، با چالش‌های متعددی همراه است که حفاظت از این اکوسیستم‌ها را با دشواری‌های روزافزون مواجه کرده است.
در چند دهه گذشته، فشارهای انسانی ناشی از رشد شهرنشینی، گسترش مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، ورود فاضلاب‌های صنعتی و خانگی به دریا، بهره‌برداری بی‌رویه از منابع شیلاتی، ساخت‌وسازهای بی‌ضابطه در حاشیه دریا و فعالیت‌های نفتی، همگی موجب برهم‌خوردن توازن طبیعی در زیست‌گاه‌های دریایی شده‌اند. در این میان، روند جهانی تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین نیز با افزایش دمای آب دریا و اسیدی شدن آن، بر شکنندگی اکوسیستم‌های دریایی در خلیج فارس و دریای عمان افزوده است. گونه‌های مرجانی که از شاخص‌های اصلی سلامت زیستی دریا به شمار می‌روند، به‌شدت در معرض خطر انقراض قرار گرفته‌اند. نابودی گسترده جنگل‌های حرا، کاهش تراکم پلانکتون‌های مفید و مهاجرت یا نابودی گونه‌های اقتصادی مانند میگو، شیرماهی و حلزون‌های صدفی نیز از نشانه‌های این روند تخریبی است.

نقش حساب‌های دریایی و اقتصاد دریایی در توسعهٔ پایدار
□اقتصاد دریایی (Blue Economy) به عنوان موتور محرکه‌ای برای توسعهٔ پایدار، بر بهره‌برداری مسئولانه از منابع اقیانوس‌ها، دریاها و سواحل تمرکز دارد. حساب‌های دریایی (Ocean Accounts) نیز به عنوان ابزاری برای اندازه‌گیری و مدیریت این منابع عمل می‌کنند. در این نوشتار، نقش این دو مفهوم در توسعهٔ پایدار را با رویکردی مشابه تحلیل‌های پیشین بررسی می‌کنیم.
□_ویژگی‌های کلیدی اقتصاد دریایی در توسعهٔ پایدار:■حفاظت از اکوسیستم‌های دریایی: - اقتصاد دریایی پایدار بر استفادهٔ خردمندانه از منابع تأکید دارد تا تنوع زیستی و سلامت اقیانوس‌ها حفظ شود. - مثال: توسعهٔ ماهیگیری پایداربه جای صید بی‌رویه.
■توسعهٔ انرژی‌های تجدیدپذیر دریایی: - بهره‌برداری از انرژی باد، موج و جزرومد به کاهش انتشار کربن کمک می‌کند. - مثال: مزارع بادی دریایی در اروپا که بخشی از نیاز انرژی را تأمین می‌کنند. ■رشد اقتصادی و اشتغال‌زایی: - صنایعی مانند گردشگری ساحلی، کشتیرانی و بیوتکنولوژی دریایی، میلیون‌ها شغل ایجاد می‌کنند. - مثال: صنعت کشتیرانی مسئول ۸۰٪ تجارت جهانی است.

علی راثی

چکیده

اقتصاد ساحلی ایران، به‌ویژه در سواحل جنوبی کشور شامل خلیج فارس و دریای عمان، در دهه‌های اخیر با فشارهای فزاینده‌ای همچون تغییرات اقلیمی، ناپایداری‌های زیست‌محیطی، تهدیدهای ژئوپلیتیکی و نوسانات بازارهای جهانی انرژی مواجه بوده است. این شرایط، ضرورت بازطراحی سیاست‌های توسعه‌ای و تقویت تاب‌آوری اقتصادی مناطق ساحلی را دوچندان ساخته است. در این میان، بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر دریایی—از جمله انرژی بادی فراساحلی، انرژی جزرومدی و انرژی موج—به‌عنوان راهبردی نوین و پایدار، می‌تواند نقشی کلیدی در کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی، ارتقاء امنیت انرژی، ایجاد اشتغال محلی و حفاظت از محیط‌زیست ایفا کند. پژوهش حاضر با رویکردی تحلیلی-اسنادی، بر پایه بررسی منابع کتابخانه‌ای، اسناد رسمی داخلی و بین‌المللی، گزارش‌های فنی و تجارب موفق جهانی، به تحلیل ظرفیت‌ها، چالش‌ها و فرصت‌های توسعه این نوع انرژی‌ها در ایران می‌پردازد. تحلیل داده‌ها بر اساس مطالعه تطبیقی و ارزیابی ساختارمند، نشان می‌دهد که علی‌رغم وجود ظرفیت‌های فنی، اقلیمی و جغرافیایی قابل توجه، موانعی نظیر نبود زیرساخت حقوقی مناسب، ضعف در جذب سرمایه‌گذاری، و فقدان هماهنگی نهادی، مانع از بهره‌برداری مؤثر از این منابع شده است. در پایان، مجموعه‌ای از راهبردهای پیشنهادی در سطح کلان و منطقه‌ای برای پیاده‌سازی یک نظام جامع انرژی دریایی در راستای افزایش تاب‌آوری اقتصاد ساحلی ایران ارائه می‌شود.
کلیدواژگان:اقتصاد ساحلی، تاب‌آوری، انرژی‌های تجدیدپذیر دریایی، توسعه پایدار، انرژی بادی فراساحلی، انرژی جزرومدی، انرژی موج، روش تحلیلی-اسنادی، ایران.

ادامه مقاله درداخل کانال تلگرامی زیرموجودمی باشد

لینک ارتباطی گروه؛تلگرامی توسعه دریامحور

https://t.me/+jitaVd0VZkM1NDlk

چکیده:

در جهان پيچيده و متحول امروز تحولات اساسی وقوع يافته در قالب انقلاب كارآفرينی، تأثير عمده ای در ميزان توسعه كشورها داشته است. کارآفرینی و ایجاد کسب و کار یکی از مهمترین ویژگی های توسعه پایدار کشورهای پیشرفته در دهه های اخیر می باشد. امروز همه به اهمیت کارآفرینی و ایجاد کسب و کارهای جدید پی برده اند و تلاش تمامی دولتها در زمینه ایجاد بستری مناسب برای شکل گیری کسب و کارهای تازه در راستای نیازهای جامعه نشان دهنده اهمیت این مسئله می باشد. کارآفرینی در صنعت دریایی یکی از موفقترین و جذابترین بازارهای کسب و کار می باشد،تا آنجا كه در حال حاضر توسعه كارآفرينی در صنعت دریایی، هسته برنامه توسعه بسياری ازكشورها مي باشد.

در ايران نيز توسعه و ترويج كارآفرينیدر صنعت دریایی يكی از نيازهای جدی جامعه بوده و شناسايی عوامل مؤثر بر كارآفرينی و نحوه تعامل آنها با يكديگر از ضروريات می باشد و از طرفی با توجه به تغییرات سریع اجتماعی-اقتصادی در سطح بین المللی، توجه به مسئله ی جهانی شدن در بخش های گوناگون اقتصادی از جمله بخش صنعت دریایی امری اجتناب ناپذیر بوده و به سمت اقتصادهای ملی و جهانی سوق یافته است.

واژه های کلیدی: کارآفرینی صنعت دریایی، رشد اقتصادی، کارآفرینی

• مقدمه

كارآفريني در اقتصاد رقابتي و مبتني بر بازار امروزه داراي نقش كليدي است. به عبارت ديگر در يك اقتصاد پويا، ايده ها، محصولات و خدمات همواره در حال تغيير مي باشند و در اين ميان كارآفرين است كه الگويي براي مقابله و سازگاري با شرايط جديد را به ارمغان مي آورد. وضعيت اقتصادي كشور و تركيب جمعيتي امروزه بيش از پيش مارا نيازمند يافتن زمينه هاي پيشرو در صحنه اقتصادي مي كند(1).

یران در شرایطی یک کشور دریایی به شمار می‌آید که دارای ۱۹۰ هزار کیلومتر مربع وسعت دریایی و ۵ هزار و ۸۰۰ کیلومتر نوار ساحلی است. این همه ظرفیت می‌طلبد توسعه دریامحور آن در زمینه توریسم و سایر بخش‌ها مورد توجه قرار بگیرد، زیرا دریا و ساحل ابعاد گسترده‌ای برای سرمایه‌گذاری دارند و از جذابیت بالایی برای گردشگران برخوردارند.
با نگاهی به کشور‌هایی که دارای دریا هستند، مشخص می‌شود آنها توجه ویژه‌ای به تور‌های دریایی، حمل و نقل دریایی، ورزش‌ها و تفریحات آبی، غواصی و سایر سرگرمی‌های مرتبط با ساحل و فراساحل دارند این کار‌ها را در صدر برنامه‌های گردشگری خود قرار داده‌اند.
کشور‌های توسعه‌یافته و درحال توسعه سعی می‌کنند از سواحل و بخش مشاع کره‌زمین حداکثر استفاده را داشته باشند. مثلاً هند، ژاپن، امریکا، چین و چند کشور دیگر از دریا استفاده گسترده‌ای در زمینه گردشگری، استحصال انرژی، حمل‌و‌نقل ارزان و شیلات دارند و از طرف دیگر استفاده از سواحل دریا و امواج آن به عنوان منبع تولید برق، ورزش‌های تفریحی، موج سواری، فعالیت‌های گردشگری ساحلی یا در اعماق دریا، آب درمانی و طبی، اشتغالزایی بالایی را به دنبال دارد، به طوری که به ازای ایجاد یک شغل در بخش اقتصاد دریایی حدود چهار شغل جانبی هم ایجاد می‌شود که از مزایای اقتصاد دریامحور است.
جنوب ایران هوای دلنشینی برای قدم زدن در ساحل دارد. آب‌های زلال و سواحل طولانی خلیج فارس به عنوان بهترین و بیشترین قابلیت سرمایه‌گذاری صنعت گردشگری در اختیار ایران قرار گرفته است، به طوری که می‌توان با برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح در جهت آماده‌سازی زیرساخت‌های صنعت گردشگری از هر ناحیه کوچک آن درآمد کسب کرد و بازار اشتغال منطقه را رونقی دو چندان بخشید.
کمی آن طرف‌تر سواحل دریای عمان در شهرستان‌های میناب، جاسک، کنارک و چابهار نیز می‌توانند از امکانات ساحلی برخوردار باشند. شهرستان‌های کنارک و چابهار که در منتهی الیه جنوب شرق ایران و در کنار دریای عمان و اقیانوس هند واقع شده‌اند از زیبایی‌های خاصی برخوردارند، به طوری که می‌توان به تپه‌های گل فشان تالاب لیپار، انجیر معابد، جنگل‌های حرا، قلعه تاریخی تین، کوه‌های مینیاتوری و تپه‌های مریخی اشاره کرد؛ ضمن اینکه در شمال ایران مرواریدی در صدف وجود دارد به نام خزر؛ دریای خزر به عنوان بزرگ‌ترین دریاچه جهان و از مهم‌ترین ظرفیت‌های ایران در این حوزه به شمار می‌آید. بندر انزلی مهم‌ترین بندر دریای خزر به دلیل همجواری با سایر بنادر ساحلی خزر و دسترسی آن به بنادر اروپایی از موقعیت اقتصادی کم نظیری برخوردار است و جاذبه‌های فراوان تفریحی، توریستی، تاریخی، آب و هوای مناسب و نزدیکی به فرودگاه بین‌المللی رشت و گرگان، دسترسی به امکانات حمل‌و‌نقل دریایی زمینی و هوایی، موجب تبدیل این منطقه به منطقه ویژه اقتصادی و منطقه آزاد شده است.
برای ایجاد مشاغل گوناگون در شمال کشور باید در دریای خزر از نظر ساحل‌سازی و جذب توریست خارجی به شکل قوی‌تری فعالیت کرد.
در بخش حمل‌و‌نقل دریایی نیز با وجود سواحل طولانی خزر که به حدود ۶۵۷ کیلومتر می‌رسد، باید تعداد شرکت‌های کشتیرانی که به امر جابه‌جایی مسافر می‌پردازند، افزایش یابند.
در یک کلام باید گفت، با توجه به توان‌های محیطی ساحلی و فراساحلی کشور، امکانات بالقوه مالی، تکنیکی، نیروی انسانی و ظرفیت‌های علمی، در جهت بهره‌برداری از قابلیت‌های دریایی ساحلی و فراساحلی مبتنی بر اقتصاد دریامحور به تقویت بنیه گردشگری امنیتی و اقتصادی کشور توجه شود.