جمهوری اسلامی ایران پس از 15 سال عضویت ناظر در سازمان همکاری شانگهای، سرانجام در تاریخ 26 شهریور 1400/ ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۱ و در پایان اجلاس بیست‌و‌یکم که در دوشنبه، پایتخت تاجیکستان برگزار شد با رای تمام اعضا رسما به عضویت این سازمان درآمد. با توجه به موقعیت جغرافیایی خاص و منحصر به فرد ایران که این سرزمین را از روزگار کهن به چهارراه تمدن ها و پل اتصال شرق و غرب تبدیل کرده، همچنین برخورداری این کشور از منابع غنی نفت و گاز، جمعیت چشمگیر و موقعیت ممتاز ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک که زمینه‌ساز توسعه اقتصادی و مناسبات بین المللی است، این رخداد در خور توجه ویژه است. از سوی دیگر، عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای می‌تواند مرحله تازه‌ای در سیر رشد تاریخی و گام به گام این سازمان همکاری شانگهای را رقم زند و فرصت‌ها و زمینه‌های همکاری جدیدی را پیش روی این سازمان قرار می دهد. اعلام رسمی شروع فرایند عضویت کامل ایران در این پیمان منطقه‌ای، واکنش شماری از کشورهای جهان به ویژه کشورهای غربی را برانگیخته است که مواضع متفاوتی در قبال آن اتخاذ کرده‌اند. حال این پرسش مطرح است که نظر به تفاوت و گاه تضاد منافع کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، جمهوری اسلامی ایران چه جایگاهی در این سازمان خواهد داشت و به لحاظ برخورداری از فرصت‌ها و بهره‌مندی از منافع مشترک، چه افقی فراروی آن خواهد بود؟ در برداشت نخست، این‌گونه به نظر می‌رسد که فرصت‌ها و ظرفیت‌های چشمگیری برای همه اعضاء از جمله کشورمان در سازمان همکاری شانگهای وجود دارد. با این حال، تحقق این اهداف ارتباط مستقیمی با نحوه عملکرد و فعالیت ما در این سازمان دارد. 
 

هفته گذشته درخواست ایران برای عضویت کامل در سازمان همکاری شانگهای پس از ۱۳ سال به طور رسمی پذیرفته شد. این سازمان که در ابتدا با سویه‌های امنیتی ایجاد شد و سپس گرایشات اقتصادی جدی نیز پیدا کرد از بزرگترین و اثرگذارترین سازمان‌های بین‌المللی است که ۲ عضو از ۵ عضو شورای امنیت و ۴ قدرت هسته‌ای جهان در آن عضویت دارند.

عضویت ایران در سازمان این ظرفیت را ایجاد می‌کند که روابط دوجانبه خود را با تک تک اعضا تقویت نماید و از ظرفیت‌های اقتصادی و... این کشورها بهره‌مند شود. امضای اسناد دوجانبه در اجلاس اخیر در همین راستا انجام گرفت. مثال برجسته آن نیز تاجیکستان بود که با امضای چندین قرارداد، فصل جدید در روابط با این کشور ایجاد شد که در سال‌های اخیر کمی تیره شده بود.

یکی از مزایای عضویت ایران بحث‌های منطقه‌ای است. ایران در بزرگ‌ترین سازمان منطقه‌ای عضو شده که نظیر و شبیه سازمان «آ.سه.آن» است و نکته مهم این است که هیچ دولت غربی در آن عضویت ندارد و این مسئله‌ای است که می‌تواند ظرفیت‌های قابل توجهی به ویژه در زمینه اقتصادی برای ایران ایجاد نماید.

عضویت ایران در شانگهای این فرصت را در اختیار ایران قرار می‌دهد که از ظرفیت چین و روسیه در همه حوزه‌ها از جمله پرونده هسته‌ای یا قطعنامه‌های شورای امنیت نهایت بهره را ببرد. همچنین عضویت ایران در شرایط تحریمی شدید غرب و عدم امتیازدهی ایران یک دستاورد سیاسی بزرگ برای استفاده در مواجهه آتی ایران با غرب خواهد بود.

عضویت ایران می‌تواند بستری ایجاد نماید تا ایران در فضای مناسب‌تری بحث قرارداد ۲۵ ساله با چین را پیگیری و دنبال نماید.

با توجه به این‌که دستورکار اصلی سازمان مبارزه با مواد مخدر، تروریسم و قاچاق انسان است و این‌ها موضوعاتی است که ایران در آن‌ها از توان بسیار خوبی برخوردار است، لذا می‌توان از این ظرفیت در راستای برنامه‌های سازمان و پیشبرد اهداف و منافع کشور در دیگر زمینه‌ها نهایت استفاده را برد.